Efasemdir

Þessar þrjár greinar tengjast sérkennilega. Grein Dewey er líklega rituð um 1910, Nordals stuttu síðar en Atla er frá í aldarlok.

Mér fannst líking Atla við geimverurnar góð. Til eru þeir sem halda því fram að veruleikinn umhverfis okkur sé einvörðungu skynjun. Það sem við „sjáum“ er þannig það sem við skynjum. Sama gildir um heyrn, bragð og snertingu. Allt er bylgjur ljóss eða annars.

Tilfinningar eru sama eðlis. Hvað er þá satt og rétt. Ég skil orð einhvers á einn veg en viðkomandi meinti annað. Og ef þetta er svo hvernig getur Dewey notað jafn kassalaga rök um þekkingu – eins og mér finnst hann gera?

Eða gerir hann það? Leggur hann ekki áherslu á þekkingu, rannsóknir og gögn en setur í lokin fram þá hugsun að tilfinningin fyrir efninu verði að fá að ráða för?

Grein Dewey, sem var rituð á Vesturlöndum (í Bandaríkjunum) á þeim tíma þegar hvítir menn höfðu rétt fyrir sér og skiptu plánetunni á milli sín (eða töldu þeir það bara?), er líklega rituð einmitt í því ljósinu að vara menn við því að vísindi má nota til góðs og ills (kjarnorkan t.d.) og að þekkingu yrði að nota til góðs frekar en ills og af varfærni.

En hvað er þá þekking? „You can swim all day in the Sea of Knowledge and still come out completely dry. Most people do." (Norman Juster). Þekking er væntanlega einhver afmarkaður rammi sem heldur manni föstum þannig að maður viti takmörk sín. Um þetta sagði Einstein (líklega á þýsku reyndar) „Imagination is more important than knowledge. Knowledge is limited. Imagination encircles the world." Og þó það sé margt sem vísindi nútímans telji augljósan sannleika þá þurfti ímyndunarafl til að móta sitt lítið af hverju. Dæmi er landrekskenningin. Fyrsta skrefið er ímyndunarafl og sköpunargáfa en þar næst koma rannsóknir og gögn.

En hvar koma þá vafahyggjan og efahyggjan inn? Það er harla flókið að vera vísindamaður með fullt af gögnum og þekkingu sem segir manni allt sem þarf til að birta eða hvað?

Frásögn Atla af Pyrrón er sagan af enn einum heimspekingnum sem einfaldlega ákvað að láta aðra um hlutina, njóta lífsins eða sagði ekki Morley að í góðu lífshlaupi væri það þrennt sem skipti máli,- að læra, þéna og þrá? (á ensku learning, earning and yearning.)

Það sem ég las úr þessum greinum og nokkrum öðrum textum, er að vissulega þarf maður aga. Maður notar þekkinguna sem leiðarvísi, sem skjól, en ef maður læsir ímyndunaraflið inni þá verða vísindin einvörðungu endurtekning á því sem þegar er vitað.

Svona svolítið eins og eyðufyllingarverkefni.

Lagt út af: Reynslubundin vísindaleg hugsun sjá ljósrit úr kafla eftir John Dewey, Sigurður Nordal. (1987). Vafahyggja í List og lífsskoðun II Andstæður, Atli Harðarson. (1996). Efahyggja í Andri Steinþór Björnsson, Torfi Sigurðsson, Vigfús Eiríksson (ritstj.), Er vit í vísindum? sex ritgerðir um vísindahyggju og vísindatrú.