Skólanámskrármálapælingar

Hversu fullkomið er íslenska skólakerfið?

Í fyrsta lagi er að minna á að framhaldsskólakerfið er sérstakt á Íslandi vegna þess hve margir skólanna eru litlir, þó svo námsframboð sé afar fjölbreytt  í um þremur fjórðu hlutum þeirra.  Annað er að inn í kerfið fara nær allir skyldunámsnemendur. Þrír af fjórum fara í bóknám. En á ársgrunni er þetta flóknara. Ef litið er á stöðu innritunar núna í lok júní segir INNA mér að  umsóknir  í kerfinu hafi verið um 14 þúsund (allt val) og samþykktar hafi verið um 7700. En þetta er ekki alveg einhlítt. Ef ég tek einvörðungu afgreiðslu fyrsta vals þá fæ ég að umsóknir hafi verið um 8800 og 6800 hafi fengið skólavist eða 77%.

Skólaárið 2011-12 voru alls um 14 þúsund umsóknir í fyrsta vali í haust og vor innritun. Þetta eru stórar tölur í kerfi sem hýsir um 30 þúsund manns.

Þegar samsetning hópsins er skoðuð sést að liðlega helmingur allra framhaldsskólanema er skráður til bóknáms (Hagstofan), hinir í verknám og almennt nám. Þegar útskriftir eru skoðaðar þá eru um 40% hópsins stúdentar en aðrir verknáms eða starfsréttindanáms.

15% sem eru skráð í almennt nám útskrifast ekki þá leiðina og milli 25 og 30% ljúka aldrei skv. tölum Hagstofunnar, OECD eða rannsókna.

Krakkarnir sem koma úr skyldunámi í framhaldsskóla hafa verið í skólakerfinu frá tveggja ára aldri, allavega vaxandi hópur. Nú munu um og yfir 9 af hverjum 10 börnum á aldrinum tveggja til sex ára vera  á leikskóla. Þegar þau hafa lokið starfsréttindanámi eða stúdentsprófi (að landsmeðaltali) hafa þau verið um og yfir 18 ár í skóla og hugsanlega hátt í tuttugu ár í fóstri/skóla. Ætlar einhver að halda því fram að ekki megi leysa þetta með öðrum hætti? Erum við að skora svo hátt á heimsvísu miðað við skólakerfi sem halda nemendum sínum skemur?

Samantekt: Eitt verkefnið sem við þurfum sem skólastig að finna út úr er brottfallið, hversu mikið vandamál er það í raun og hvað viljum við gera í því máli. Raunverulega.

Markmið skólastarfs

Skv. námskrám leikskóla, grunnskóla og framhaldsskóla þá eru grunnmarkmiðin þau sömu. Þetta þótti stórt skref 2008. Markmið grunn- og framhaldsskóla hafa lengi verið þau sömu í grunninn.

Við erum búin að gera ótrúlega byltingu í skólamálum frá áttunda áratugnum. Finndu bókina um alþýðufræðslu og skoðaðu kaflann í seinna bindinu um framhaldsskólann. Í fjörutíu ár höfum við þó tekist á um tvennt. Brottfallið og hvað kerfið ætti að bjóða upp á. Á þessum tíma hefur meginþunginn verið á stúdentsprófið og kröfur HÍ. HÍ er eini utankerfisaðilinn sem við fundum með sem skólastig. En hversu umdeilt er stúdentsprófið? Kem að því neðar!

Eitt af því sem hefur verið gert er að setja stiginu ramma. Fyrstu lögin um framhaldsskólann sem heild voru sett 1988, til að lögfesta orðna hluti, og námskráin í kjölfarið kortlagði skólakerfið,- nema að vísu bekkjarskólana. Þeir voru svona cirka eftir kerfinu (alla vega var það mat kennara MS um 1990).

Næstu lög voru 1996 og námskrá 1999 og áttu að setja kerfinu viðmið, staðla, samræmd próf o.fl. Þau komu eftir nokkuð mikil pólítísk átök (1988-91 umræðuherferð Gerðar G. Óskarsdóttur  og framtíðarsýn sem af því kom; 1991-1996 18 manna nefndin). Staðlarnir komu aldrei og samræmdu prófin dóu en námskráin hélt vatni sæmilega.

Næsta deila hefur staðið megnið af þessari öld. Hún er þríhliða milli skólanna, ráðuneytis og stéttarfélags. Engin heildarlausn hefur komið út og svo virðist sem heill skólakerfisins sé tengd kjarasamningum frekar en hagsmunum nemenda. Eða það er mitt mat.

Er ég sá eini sem sé ágalla þeirrar hugsunar?

Hins vegar hófst þessi vinna undir stjórn Alþýðubandalags, fluttist til sjálfstæðismanna (voru þeir ekki fjórir, - Ólafur, Björn, Tómas og Þorgerður) og þaðan til vinstri grænna. Samt er meginstefnan búin að vera sú sama hjá stjórnvöldum...

Summa: þróun skólanna hefur verið gríðarleg að hvað varðar regluverk og starfshætti en spurningin er um inntakið...

Grunnþættir menntunar o.fl.

Eitt bitbein umræðunnar hafa verið grunnþættir menntunar. Þeir hafa þróast misjafnlega en ég ætla ekki að taka þá fyrir sérstaklega enda er þeim ágætlega lýst í námskrá.

Hins vegar er vandinn við þá, hér á landi eins og annars staðar, að við erum ekki með LÝÐ(ræði)103 eða JAF(nrétti)103 o.s.frv. Við erum með SAG, og LÍF og allar þessar gríðarlega merkilegu greinar sem allir verðandi háskólaborgarar þurfa að kunna.Hvað þá heldur að við séumað þvæla heiðarlegum trésmiðum í SJÁ(lfbærni) eða vélvirkjum í LÆS(i).

Þessir grunnþættir eru ekki einkauppfinning Katrínar Jakobsdóttur. Með smá leit á google má finna fjölmörg svipuð dæmi. Svo virðist að í samfélögum þar sem er dvínandi kosningaþátttaka, aukin vantrú á stjórnsýslu og stjórnmálamenn o.s.frv. (á við Vesturlönd almennt) þá telji menn þessa nálgun mikilvæga, - nema kennarar. Það er mikilvægt að stagla á málfræði og algebru og sögulegu fakta, - enda gerir HÍ kröfu um það.

Summa: grunnþættir menntunar eru vel skilgreindir en falla ekki að námsgreinum skólanna. Hver skyldu vera réttu viðbrögðin við því?

Þekking, leikni, hæfni og þrep

Hér eru tvö vandamál. Eða verkefni. Frá því ég kom að þessari vinnu hefur eitt stærsta verkefnið verið – hvert átti þriðja orðið að vera? Og alla tíð ljóst að þar myndu málvitrir menn finna sér tilefni.

Þetta eru tilraunir til að þýða orðin Knowledge (þekkingargrunnur), Skills (að geta unnið verkefni, lært handbragð) og Competancy (að tengja þetta tvennt saman). Svolítið eins og Hegel – tesa / antitesa / syntesa.

Hvað átti Competancy að heita? Hæfni, færni, ein tilraunin var þríleikurin afla-greina-miðla. En það lá alltaf ljóst fyrir að þetta yrði bitbein, þ.e. merking síðasta orðsins. Ekki inntak þessa skipulags sem er vissulega fengið m.a. frá Evrópusambandinu en það fékk þetta frá m.a. Nýja Sjálandi og Ástralíu.

Og víðast þar sem ég hef sambönd, virkar þetta ágætlega.

Hugsanlegt væri að við fengjum betri botn í málið ef við kynntum okkur t.d. hvernig þetta er gert erlendis, í öllum mögulegum greinum, frekar en horfa út á sjóinn og leita að orðum sem eru samheiti við hæfni.

Sama gildir um þrepin. Þetta er sáraeinfalt og gott kerfi sem samkvæmt alþjóðasamstarfi (t.d. Bolognaferlið) virðist bara ganga ágætlega. Hví skyldi það ekki ganga hér? Vissulega hugsað fyrir háskóla en vel yfirfæranlegt á skólakerfi í heild.

Summa: Við erum ekki ein í heiminum.

Miðstýrt – dreifstýrt

Eitt bitbeinið er hver á að ráða hverju.

Þegar lögin voru sett 1988 og námskráin, var nokkur urgur í þeim sem leiddu fjölbrautaskólabyltinguna vegna þess að búið væri að taka sköpunarvaldið af skólunum. Þú getur flett upp í afmælisriti Jóns Böðvarssonar og litið m.a. á greinar eftir Jón Hjartarson og Kristján Bersa ef þú trúir mér ekki. Þegar fyrstu drög 18 manna nefndarinnar birtust líklega 1992 jókst þessi urgur enda átti að taka upp miðstýrt kerfi.

Aðalsteinn Eiríksson sagði mér 2008 að sú miðstýring hefði algjörlega misheppast og áfangaheitum hefði fjölgað gríðarlega frá 1999 til 2008.

Þegar dreifstýringin hófst 2008 var líka urgur. Þar sem menn voru á móti því að valdið yrði tekið af skólum og kennurum 1988 og 1996 var núna allt vitlaust yfir því að ráðuneytið nennti ekki að sinna þessu og ætlaðist til að skólarnir bara gerðu þetta?

Gott og vel – þetta er einföldun en summan er: ...

Nokkur vandamál eða eru það verkefni?

1.       Varðstaðan

Síðustu allmörg árin hafa menn viljað standa vörð um framhaldsskólann, þetta mikilvæga kerfi. Samtök kennara fóru hamförum milli 2002 og 2008 vegna þessara mála, töluðu um skerðingu náms og margt fleira.

Um hvaða kerfi vilja menn standa vörð? Kerfið fyrir 2008 með 30% brottfall? Kerfið fyrir 1996 með þrjátiu prósenta brottfall? Kerfið fyrir 1988 með þrjátíu prósenta brottfall? Kerfið fyrir 1970 sem var opið um fjörutíu prósentum úr árgangi?

Kerfið er fyrst og síðast eins og farartæki. Það er bílstjórinn sem stýrir því. Það var fólk sem hannaði það. Það er ekki náttúrulögmál eins og árstíðirnar.

Ég hef áður spurt – um hvað vilja menn standa vörð? Inntak? Skipulag?

Er víst að inntak menntaskólanna á t.d. sjöunda áratugnum hafi enn gildi? Er rétt að byggja á verklagi og iðngreinum millistríðsáranna? Vilja menn bekkjarkerfi? Áfangakerfi? Fjölbrautakerfi? Tveggja ára skóla? Fjögurra ára skóla? Sveigjanlegar námsbrautir? Sumarskóla? Fjarnám? Dreifnám? Öldungadeildir? Allt þetta?

Ég játa að mér fallast hendur þegar t.d. forysta KÍ talar af þunga um að standa vörð um eitthvað. Mér myndi nægja að þeir stæðu vörð um launin mín og sýnist ekki veita af.  

2.       Það verður vonlaust að meta nám milli skóla

Í fyrsta lagi endurspegla svona ummæli vanþekkingu á þrepakerfinu. Notkun einingakerfisins er miklu stærra vandamál. Í um fjörutíu ár höfum við verið að þróa mat á milli skóla. Flestir áfangastjórar eru orðnir fjári leiknir við það. Ég mæli með því að þeir setjist árlega á fund / ráðstefnu á fínu hóteli með góðan mat og ræði EKKI INNU heldur mat á námi. Slíkur ársfundur myndi sjá til þess að þetta yrði aldrei vandamál.

Og ef þetta er það verkefni sem mest er um rætt í skólakerfinu, - ekki nýjar námsbrautir, námsgreinar, o.s.frv. þá er ekki mikið að þessari námskrá.

3.       Hvernig leysum við þetta með stúdentsprófið?

Vill einhver segja mér hvert vandamálið er? Þessa öld hefur ótrúleg vinna farið í að ræða þetta blessaða stúdentspróf. Af hverju? Langflestir nýnemar vilja komast í þetta nám. Það hefur yfir sér flott yfirbragð, sætar húfur og það birtast miklu frekar myndir af stúdentum í blöðum eða fréttir af keppnum milli bóknámsgreina en myndir af dúxum í iðnnámi.

Eitt stærsta ætlunarverk þeirra sem sömdu nýja námskrá (og lög) var að leysa eftirfarandi:

1.       Hvernig breytum við því að meðal framhaldsskólaneminn er fimm ár eða lengur í skóla?

2.       Hvernig drögum við úr brottfalli með því að gera nemendum mögulegt að ljúka frekar en flosna upp?

3.       Hvernig byggjum við starfstengt nám sem er spennandi og á nýjum sviðum?

Af hverju erum við uppteknust?

Stúdentsprófinu...

Summa summarium:

Í rannsóknarskýrslunni frægu um hrunið sem allir eru að hamast við að gleyma segir einhversstaðar að vandinn hafi ekki verið kerfið eða skortur á reglum. Vandinn hafi verið að kerfið stóð harðan vörð um það að fólk kæmist fram hjá reglunum.

Mér finnst umræðan um framhaldsskólann svipuð. Við erum svo upptekin af skökkum málum að við sjáum ekki sóknarfærin og möguleikana í kerfinu. Sú stefna sem mörkuð var 2008 og í námskrá 2012 var afrakstur umræðu sem hófst í kjölfar laganna 1988 sem var afrakstur umræðu sem hófst 1965. Það eru sterkir rauðir þræðir sem rekja má allt frá þeim tíma. Þessi umræða er að verða fimmtug. Hvernig væri að fagna afmæli hennar með því að klára málin sem hafa verið að þvælast fyrir okkur allan þennan tíma?

Eða er það er önnur umræða.

mþ